II. Weerstandsvermogen

Voor een adequate bedrijfsvoering is het belangrijk dat we (fraude)risico’s en onzekerheden tijdig in beeld hebben en ze op een gestructureerde wijze beheersen. We nemen deel aan een samenleving die complex en aan verandering onderhevig is en dit vraagt om een passend risicobewustzijn.

Conform het Besluit Begroting en Verantwoording komt in deze paragraaf de volgende informatie

aan de orde:

• Beleid omtrent de weerstandscapaciteit en de risico’s;
• Inventarisatie van de weerstandscapaciteit;
• Inventarisatie van de risico’s;
• Financiële kengetallen;
• Beoordeling van de onderlinge verhouding tussen de kengetallen in relatie tot de financiële positie.

Een risico is een mogelijke gebeurtenis met een negatief gevolg voor de gemeentelijke doelstellingen. Door middel van een risicomanagementinformatiesysteem prioriteert, analyseert en beoordeelt de gemeentelijke organisatie risico's op systematische wijze. Aan de hand van een goed systeem van risicomanagement kunnen bestuurders en managers passende beheersmaatregelen nemen. Op basis van de inventarisatie is een risicoprofiel voor 2023 opgesteld.

De uitgangspunten van ons risicobeleid en de wijze waarop we dit beleid uitvoeren zijn beschreven in de ‘Nota risicomanagement Gemeente Overbetuwe 2023’ dat in december 2022 is vastgesteld door de raad. Een van de uitgangspunten is dat twee keer per jaar, bij de jaarstukken en de begroting, een integraal beeld geschetst wordt van de risico’s, de aanwezige weerstandscapaciteit en de ratio voor het weerstandsvermogen.

Cyclische aanpak
De gemeente Overbetuwe heeft gekozen voor een cyclische aanpak in plaats van ad hoc bij de begroting en jaarrekening, zodat risicomanagement in het DNA gaat zitten van alle medewerkers. Structureel aandacht voor risicomanagement gaat zorgen voor een hoger bewustzijn, waardoor nieuwe risico’s eerder in beeld komen en beheerst worden.

Fase 1: Kaderstelling en strategie
De kaders zijn vastgelegd in de Nota Risicomanagement 2023 Gemeente Overbetuwe (tot 6 december 2022 “Nota Risicomanagement 2018”).

Fase 2: Risicoanalyse
Het inventariseren van de potentiële risico’s en deze vastleggen in een risicokaart. Per risico wordt inzicht gegeven in de kans en frequentie dat een risico zich voordoet en het inschatten van het financiële gevolg (verdeeld in 5 klassen). Uiteindelijk bepaalt dit de risicoscore.

Fase 3: Beheersmaatregelen
Bij het benoemen van de risico’s worden ook de oorzaken en gevolgen van deze risico’s in beeld gebracht. Dit maakt het mogelijk om daarop eventuele beheersmaatregelen af te stemmen die het oorspronkelijke risico verkleinen of geheel wegenemen. Aan de risico’s wordt een risico-eigenaar gekoppeld die voor de invulling en uitvoering van de beheersmaatregelen zorg draagt.

Fase 4 Monitoren en toetsen
In deze fase wordt informatie verstrekt, worden ontwikkelingen in beeld gebracht en resultaten beoordeeld.

Fase 5: Toezicht en toetsen
Risico’s worden (-mede in het kader van interne controle) in verband gebracht met de beheersmaatregelen en het beschikbare weerstandsvermogen.

Fase 6 : continue verbetering
Op basis van (tussentijdse) resultaten kan beleid en methodiek worden bijgesteld.

Schematisch

 

De volgende actoren hebben een rol bij risicomanagement:

• De raad stelt de paragraaf “Weerstandsvermogen en risicobeheersing” in de begroting en jaarrekening vast;
• Het college ziet toe op een juiste uitvoering van risicomanagement en de verantwoording daarover;
• Het management en het ambtelijk apparaat zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het risicomanagement waarbij het identificeren van de risico’s en het uitvoeren van beheersmaatregelen de kern vormen.
  
  

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, moet de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij horende benodigde weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De relatie tussen beide componenten wordt in onderstaande figuur weergegeven.

Ratio weerstandsvermogen =    Beschikbare weerstandscapaciteit (buffer) 
                                                                      Benodigde weerstandscapaciteit (risico’s) 

In onderstaande tabel wordt de waardering van de ratio weergegeven. 

 

Waarderingscijfer	Ratio	Kwalificatie
A	> 2	Uitstekend
B	1,4 ≤ 2,0	Ruim voldoende
C	1,0 ≤ 1,4	Voldoende
D	0,8 ≤ 1,0	Matig
E	0,6 ≤ 0,8	Onvoldoende
F	≤ 0,6	Ruim onvoldoende

 

De gemeente Overbetuwe streeft naar een weerstandsratio tussen de 1,4 en 2. Met deze gewenste ratio (B) krijgt het weerstandsvermogen de kwalificatie “ruim voldoende”. Deze kwalificatie sluit aan bij ons streven naar duurzaamheid en bestendigheid en is passend bij goed rentmeesterschap.

Op basis van de rekeningcijfers 2022 is de ratio van ons incidentele weerstandsvermogen 2,15 (afgerond 2,2) en daarmee “uitstekend”. Ten opzichte van begroting 2023 is de ratio gedaald, maar nog steeds uitstekend. Dit heeft te maken met de grotere omvang van de onderkende risico’s.

In deze berekening is geen rekening gehouden met een toevoeging van het rekeningresultaat 2022 aan de algemene reserve (afgerond € 5,6 miljoen). Op basis van inmiddels in 2023 genomen raadsbesluiten wordt in 2023 € 1,2 miljoen onttrokken aan de algemene reserve. Wanneer we deze twee mutaties meenemen in de berekening is de weerstandsratio 2.7.

Bedragen x € 1.000	Begroting 2023	Rekening 2022	Begroting 2022	Rekening 2021
Eenmalige risico's	4.586	7.580	4.245	4.245
Eenmalige weerstandscapaciteit	18.636	15.809	6.149	9.344
Ratio	4,1	2,1	1,4	2,2
Kwalificatie	Uitstekend	Uitstekend	Ruim voldoende	Uitstekend

 

In theorie beschikt een gemeente over incidentele en structurele weerstandscapaciteit. De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit de algemene reserve, de bestemmingsreserves, de begrotingspost onvoorzien en aanwezige stille reserves. De structurele weerstandscapaciteit wordt bepaald door de omvang van toekomstige bezuinigingsmogelijkheden en het onbenutte deel van de belastingcapaciteit.

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de werkelijk beschikbare weerstandscapaciteit per 31 december 2022. 

Soort	Bedrag
Incidentele weerstandscapaciteit
Algemene reserve	€ 15.809.000
Stille reserves	€ p.m.
Begrotingsruimte	€ 0 (actueel begrotingssaldo 2023 is - € 147.000 (raad februari 2023)
Post onvoorzien	€ 55.000
Totale incidentele weerstandscapaciteit	€ 15.864.000
Structurele weerstandscapaciteit
Onbenutte belastingcapaciteit	€ 2.554.873

 

De algemene reserve is vrij aanwendbaar en kan worden ingezet voor onvoorziene lasten c.q. ter dekking van risico’s. Per 31 december 2022 is het saldo van de Algemene Reserve € 15.809.000.

Stille reserves zijn niet-bedrijfsgebonden eigendommen van de gemeente met een hogere waarde in het economisch verkeer dan de boekwaarde. Stille reserves dragen bij aan de weerstandscapaciteit, omdat een deel van de eigendommen kan worden verkocht boven de boekwaarde. Hierdoor wordt winst gerealiseerd. Deze winst kan worden ingezet ter dekking van financiële risico’s.

Als de begroting sluit met een positief saldo is sprake van begrotingsruimte. Deze kan worden ingezet voor financiële tegenvallers, zonder ingrijpende beleidswijzigingen. Op dit moment is de begrotingsruimte € 0 (actueel begrotingssaldo 2023 is - € 147.000). Voor de jaren 2024, 2025 en 2026 worden momenteel saldi verwacht van € 266.000 (positief), € 2.435.000 (positief) en - € 4.999.000 (negatief).

De post onvoorzien is ter dekking van niet voorziene uitgaven.

Onbenutte belastingcapaciteit. De gemeente kan haar belastingen, te weten: OZB, afvalstoffenheffing en rioolheffing, voor zover deze laatste twee niet maximaal mogelijk en/of kostendekkend zijn verhogen om financiële tegenvallers op te vangen.

De onbenutte belastingcapaciteit bij de OZB is zo groot als het verschil tussen het gehanteerde tarief en het maximale tarief van de WOZ-waarde 0,1729%.

Omdat de afvalstoffenheffing en rioolheffing maximaal kostendekkend zijn, wordt bij de berekening

van de onbenutte belastingcapaciteit alleen naar de OZB gekeken.

Met betrekking tot de onbenutte belastingcapaciteit geldt dat we terughoudend zijn in het doorvoeren van belastingverhogingen. Pas als alle maatregelen geen of onvoldoende oplossingen bieden dient de mogelijkheid van verhoging belastingtarieven zich aan. Onze insteek blijft het aanbieden van een goed voorzieningenniveau tegen geringe lasten.

In de begroting 2023 zijn de belangrijkste risico’s in beeld gebracht (waarvoor nog geen bedrag is opgenomen in de begroting) en zijn de beheersmaatregelen voor de diverse risico’s nader omschreven. In het kader van de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit hebben we de risico’s per 31 december 2022 geactualiseerd. In onderstaande tabel is de benodigde weerstandscapaciteit ad € 7,6 miljoen als volgt berekend:

Nr.	Risico	Beschrijving risico	Soort risico	Geschatte financiële omvang (bedragen x € 1.000)
1	Open eind regelingen Sociaal Domein	Het risico bestaat dat er meer wordt uitgegeven, aangezien dit openeinderegelingen zijn. De levering van zorg staat hierbij voorop. Er is sprake van een openeindregeling, waardoor het mogelijk is dat de middelen ontoereikend zullen zijn. De gemeente kan echter geen cliëntenstop afkondigen.	Financieel risico	€ 500
2	Gemeenschappelijke regeling	Als deelnemer aan een verbonden partij zijn we (indirect) verantwoordelijk voor de financiële risico’s van deze partij.	Financieel risico	€ 250
3	Rijksbelastingen	Geen correcte Uitvoering fiscale wetgeving (Loonheffing, Omzetbelasting  en Vennootschapsbelasting)	Juridisch / aansprakelijkheidsrisico	€ 50
4	Grondexploitatie bedrijventerreinen	Onzekerheid over opbrengsten en kosten als gevolg van aanpassing plan t.b.v. betere verkoopmogelijkheden voor bedrijventerreinen De Merm Oost, Spoorallee en Elst Centraal Oost.	Financieel risico	€ 690
5	Grondexploitatie woningbouwprojecten	Heteren Centrum: onzekerheid over de kostenstijging als gevolg van bouwrijp maken. Stationsplein West: Bestemmingsplan moet nog vastgesteld worden m.a.w. planologisch risico.	Financieel risico	€ 210
6	Faciliterende grondexploitaties (circa 25 projecten)	Bij enkele faciliterende grondcomplexen kunnen niet alle plankosten verhaald worden op de ontwikkelaar.	Financieel risico	€ 50
7	Calamiteiten	In het geval van incidenten op “rampschaal” kan de gemeente worden geconfronteerd met flinke financiële aanspraken zoals herstelwerkzaamheden, opvang, begeleiding en compensatie van schade.	Maatschappelijk risico	€ 250
8	Jurdische procedures	Met juridische procedures en daaruit voortvloeiende claims kunnen hoge kosten gemoeid zijn.	Financieel risico	€ 100
9	ICT/cyber	Verschillende cyber gerelateerde incidenten kunnen leiden tot verlies en of onbeschikbaarheid van informatie en/of systemen.	Juridisch / aansprakelijk-heids risico + financieel en bedrijfsvoeringsrisico	€ 370
10	Overige risico's	Dit betreft een inschatting van het totaal van kleine risicobedragen.	Bedrijfsvoeringsrisico	€ 750
11	Privacy	Het in verkeerde handen vallen van (privacy) gevoelige informatie/ persoonsgegevens.	Juridisch / aansprakelijkheidsrisico	€ 210
12	Aantrekken en binden van personeel	Het lastig kunnen vervullen van vacatures en vervanging bijvoorbeeld  i.v.m. ziekte.	Bedrijfsvoeringsrisico	€ 350
13	Veranderende economie als gevolg van COVID/oorlog in Oekraïne	Mogelijke gevolgen van de economische sancties op Rusland, de opvang van Oekraïense vluchtelingen, de stijgende inflatie en het tekort aan grondstoffen en oplopende rente etc.	Bedrijfsvoeringsrisico	€ 3.650
14	Toename armoede (als gevolg van inflatie) door hogere kosten eerste levensbehoeften	De vraag naar voorzieningen en hulp bij schulden neemt toe als gevolg van de coronacrisis en hoge inflatie.	Financieel risico	€ 150
			Totaal	€ 7.580

Voor een beter inzicht in de financiële positie van de gemeenten is er een zestal wettelijke indicatoren
ontwikkeld. De set kengetallen is bedoeld om raad en bestuursleden meer inzicht te geven in de financiële positie en om vergelijkingen mogelijk te maken.

Vanuit hun taak als financieel toezichthouder hebben de 12 provincies een gemeenschappelijk financieel toezichtkader (GTK) opgesteld dat vanaf begrotingsjaar 2020 geldt. In het GTK zijn de volgende signaleringswaarden opgenomen.

 

 

Conclusie:

• Het weerstandsvermogen van de gemeente Overbetuwe is net als in 2021 uitstekend. In de begrotingsperiode 2023- 2026 is echter een dalende tendens waarneembaar, door de aanwending van de algemene reserve en de mogelijke daling van de algemene uitkering in 2026.
• Uitgaande van de signaleringswaarden zoals deze door de toezichthouder worden gehanteerd vallen de ratio’s in de categorie ''neutraal'' en ''minst risicovol''. De solvabiliteit en de netto schuldquote laten een positief beeld zien. Ten opzichte van vergelijkbare gemeenten in de inwonersklasse 25.000-50.000 zijn de kengetallen van de gemeente minder positief.
• De Netto-schuldquote van de gemeente is als normaal te bestempelen.
• Ratio grondexploitatie: De verwachting is dat dit kengetal laag blijft, als gevolg van verkopen.
• De structurele exploitatieruimte laat zien dat de gemeente de kosten structureel kan dekken met de beschikbare middelen.
• De gemeentelijke belastingcapaciteit laat zien dat de gemeente minder belasting in rekening brengt dan het landelijk gemiddelde.