II. Weerstandsvermogen

Voor een adequate bedrijfsvoering is het belangrijk dat we (fraude)risico’s en onzekerheden tijdig in beeld hebben en ze op een gestructureerde wijze beheersen. We nemen deel aan een samenleving die complex en aan verandering onderhevig is en dit vraagt om een passend risicobewustzijn.

Conform het Besluit Begroting en Verantwoording komt in deze paragraaf de volgende informatie

aan de orde:

• Beleid omtrent de weerstandscapaciteit en de risico’s;
• Inventarisatie van de weerstandscapaciteit;
• Inventarisatie van de risico’s;
• Financiële kengetallen;
• Beoordeling van de onderlinge verhouding tussen de kengetallen in relatie tot de financiële positie.

Een risico is een mogelijke gebeurtenis met een negatief gevolg voor de gemeentelijke doelstellingen. Door middel van een risicomanagementinformatiesysteem prioriteert, analyseert en beoordeelt de gemeentelijke organisatie risico's op systematische wijze. Aan de hand van een goed systeem van risicomanagement kunnen bestuurders en managers passende beheersmaatregelen nemen. Op basis van de inventarisatie is een risicoprofiel voor de jaarrekening van 2023 opgesteld.

 

De uitgangspunten van ons risicobeleid en de wijze waarop we dit beleid uitvoeren zijn beschreven in de ‘Nota risicomanagement Gemeente Overbetuwe 2023’ dat in december 2022 is vastgesteld door de raad. Een van de uitgangspunten is dat twee keer per jaar, bij de jaarstukken en de begroting, een integraal beeld geschetst wordt van de risico’s, de aanwezige weerstandscapaciteit en de ratio voor het weerstandsvermogen.

 

Cyclische aanpak

De gemeente Overbetuwe heeft gekozen voor een cyclische aanpak in plaats van ad hoc bij de begroting en jaarrekening, zodat risicomanagement in het DNA gaat zitten van alle medewerkers. Structureel aandacht voor risicomanagement gaat zorgen voor een hoger bewustzijn, waardoor nieuwe risico’s eerder in beeld komen en beheerst worden.

Fase 1: Kaderstelling en strategie
De kaders zijn vastgelegd in de Nota Risicomanagement 2023 Gemeente Overbetuwe.

Fase 2: Risicoanalyse
Het inventariseren van de potentiële risico’s en deze vastleggen in een risicokaart. Per risico wordt inzicht gegeven in de kans en frequentie dat een risico zich voordoet en het inschatten van het financiële gevolg (verdeeld in 5 klassen). Uiteindelijk bepaalt dit de risicoscore.

Fase 3: Beheersmaatregelen
Bij het benoemen van de risico’s worden ook de oorzaken en gevolgen van deze risico’s in beeld gebracht. Dit maakt het mogelijk om daarop eventuele beheersmaatregelen af te stemmen die het oorspronkelijke risico verkleinen of geheel wegenemen. Aan de risico’s wordt een risico-eigenaar gekoppeld die voor de invulling en uitvoering van de beheersmaatregelen zorgdraagt.

Fase 4 Monitoren en toetsen
In deze fase wordt informatie verstrekt, worden ontwikkelingen in beeld gebracht en resultaten beoordeeld.

Fase 5: Toezicht en toetsen
Risico’s worden (mede in het kader van interne controle) in verband gebracht met de beheersmaatregelen en het beschikbare weerstandsvermogen.

Fase 6: continue verbetering
Op basis van (tussentijdse) resultaten kan beleid en methodiek worden bijgesteld.

 

Schematisch

 

De volgende actoren hebben een rol bij risicomanagement:

• De raad stelt de paragraaf “Weerstandsvermogen en risicobeheersing” in de begroting en jaarrekening vast;
• Het college ziet toe op een juiste uitvoering van risicomanagement en de verantwoording daarover;
• Het management en het ambtelijk apparaat zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het risicomanagement waarbij het identificeren van de risico’s en het uitvoeren van beheersmaatregelen de kern vormen.
  
  

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, moet de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij horende benodigde weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De relatie tussen beide componenten wordt in onderstaande figuur weergegeven.

Ratio weerstandsvermogen =    Beschikbare weerstandscapaciteit (buffer) 
                                                                      Benodigde weerstandscapaciteit (risico’s) 

In onderstaande tabel wordt de waardering van de ratio weergegeven. 

 

Waarderingscijfer	Ratio	Kwalificatie
A	> 2	Uitstekend
B	1,4 ≤ 2,0	Ruim voldoende
C	1,0 ≤ 1,4	Voldoende
D	0,8 ≤ 1,0	Matig
E	0,6 ≤ 0,8	Onvoldoende
F	≤ 0,6	Ruim onvoldoende

 

De gemeente Overbetuwe streeft naar een weerstandsratio tussen de 1,4 en 2. Met deze gewenste ratio (B) krijgt het weerstandsvermogen de kwalificatie “ruim voldoende”. Deze kwalificatie sluit aan bij ons streven naar duurzaamheid en bestendigheid en is passend bij goed rentmeesterschap.

Op basis van de jaarrekening 2023 is de ratio van ons incidentele weerstandsvermogen 2,21 (afgerond 2,2) en daarmee “uitstekend”. Ten opzichte van de begroting 2024 is de ratio dus verbeterd.

In deze berekening is geen rekening gehouden met een toevoeging van het rekeningresultaat 2023 aan de algemene reserve (afgerond € 5,0 miljoen). Op basis van inmiddels in 2024 genomen raadsbesluiten wordt in 2024 € 0,4 miljoen onttrokken aan de algemene reserve. Wanneer we deze twee mutaties meenemen in de berekening is de weerstandsratio 2,7.

Bedragen x € 1.000	Rekening 2023	Begroting 2024	Begroting 2023	Rekening 2022
Eenmalige risico's	8.535	8.690	4.586	7.580
Eenmalige weerstandscapaciteit	18.853	16.934	18.636	15.809
Ratio	2,2	1,9	4,1	2,2
Kwalificatie	Uitstekend	Ruim voldoende	Uitstekend	Uitstekend

De eenmalige risico’s liggen hoger dan in de jaarrekening 2022 is weergegeven. De inflatie en schaarste in materialen is nog niet volledig gestabiliseerd, waardoor binnen verschillende projecten meer onzekerheden te onderkennen zijn. Daarnaast wordt rekening gehouden met een hogere indexatie in het sociaal domein, door CAO-ontwikkelingen in de zorg etc. De OVA-indexatie (zorg) ligt hoger dan de IMOC-indexatie (gemeente).

In theorie beschikt een gemeente over incidentele en structurele weerstandscapaciteit. De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit de algemene reserve, de bestemmingsreserves, de begrotingspost onvoorzien en aanwezige stille reserves. De structurele weerstandscapaciteit wordt bepaald door de omvang van toekomstige bezuinigingsmogelijkheden en het onbenutte deel van de belastingcapaciteit.

In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de werkelijk beschikbare weerstandscapaciteit per 31 december 2023. 

Soort	Bedrag
Incidentele weerstandscapaciteit
Algemene reserve	€ 18.853.000
Stille reserves	€ p.m.
Begrotingsruimte	€ 12.000
Post onvoorzien	€ 55.000
Totale incidentele weerstandscapaciteit	€ 18.920.000
Structurele weerstandscapaciteit
Onbenutte belastingcapaciteit	€ 2.479.068

 

De algemene reserve is vrij aanwendbaar en kan worden ingezet voor onvoorziene lasten c.q. ter dekking van risico’s. Per 31 december 2023 is het saldo van de Algemene Reserve € 18.853.000.

Stille reserves zijn niet-bedrijfsgebonden eigendommen van de gemeente met een hogere waarde in het economisch verkeer dan de boekwaarde. Stille reserves dragen bij aan de weerstandscapaciteit, omdat een deel van de eigendommen kan worden verkocht boven de boekwaarde. Hierdoor wordt winst gerealiseerd. Deze winst kan worden ingezet ter dekking van financiële risico’s.  Als de begroting sluit met een positief saldo is sprake van begrotingsruimte. Deze kan worden ingezet voor financiële tegenvallers, zonder ingrijpende beleidswijzigingen. Op dit moment is de begrotingsruimte voor 2024 € 12.000.

De post onvoorzien is ter dekking van niet voorziene uitgaven.

Onbenutte belastingcapaciteit. De gemeente kan haar belastingen, te weten: OZB, afvalstoffenheffing en rioolheffing, voor zover deze laatste twee niet maximaal mogelijk en/of kostendekkend zijn verhogen om financiële tegenvallers op te vangen.

De onbenutte belastingcapaciteit bij de OZB is zo groot als het verschil tussen het gehanteerde tarief en het maximale tarief van de WOZ-waarde 0,1614%.

Omdat de afvalstoffenheffing en rioolheffing maximaal kostendekkend zijn, wordt bij de berekening van de onbenutte belastingcapaciteit alleen naar de OZB gekeken.

Met betrekking tot de onbenutte belastingcapaciteit geldt dat we terughoudend zijn in het doorvoeren van belastingverhogingen. Pas als alle maatregelen geen of onvoldoende oplossingen bieden dient de mogelijkheid van verhoging belastingtarieven zich aan. Onze insteek blijft het aanbieden van een goed voorzieningenniveau tegen geringe lasten.

 

Het is verplicht om de risico's te vermelden die de financiële positie van de gemeente kunnen beïnvloeden. In het kader van de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit hebben we de risico’s per 31 december 2023 geactualiseerd. In onderstaande tabel is de benodigde weerstandscapaciteit ad €8,5 miljoen als volgt berekend:

Nr.	Risico	Beschrijving risico	Soort risico	Geschatte financiële omvang (bedragen x € 1.000)
1	Open eind regelingen Sociaal Domein	Het risico bestaat dat er meer wordt uitgegeven, aangezien dit openeinderegelingen zijn. De levering van zorg staat hierbij voorop. Er is sprake van een openeindregeling, waardoor het mogelijk is dat de middelen ontoereikend zullen zijn. De gemeente kan echter geen cliëntenstop afkondigen.	Financieel risico	€ 800
2	Gemeenschappelijke regeling	Als deelnemer aan een verbonden partij zijn we (indirect) verantwoordelijk voor de financiële risico’s van deze partij.	Financieel risico	€ 250
3	Rijksbelastingen	Geen correcte Uitvoering fiscale wetgeving (Loonheffing, Omzetbelasting  en Vennootschapsbelasting)	Juridisch / aansprakelijkheidsrisico	€ 25
4	Grondexploitatie bedrijventerreinen	Onzekerheid over opbrengsten en kosten als gevolg van aanpassing plan t.b.v. betere verkoopmogelijkheden voor bedrijventerreinen De Merm Oost, Spoorallee en Elst Centraal Oost.	Financieel risico	€ 560
5	Grondexploitatie woningbouwprojecten	Stationsplein West: Bestemmingsplan moet nog vastgesteld worden m.a.w. planologisch risico.	Financieel risico	€ 80
6	Faciliterende grondexploitaties (circa 25 projecten)	Bij enkele faciliterende grondcomplexen kunnen niet alle plankosten verhaald worden op de ontwikkelaar.	Financieel risico	€ 50
7	Calamiteiten	In het geval van incidenten op “rampschaal” kan de gemeente worden geconfronteerd met flinke financiële aanspraken zoals herstelwerkzaamheden, opvang, begeleiding en compensatie van schade.	Maatschappelijk risico	€ 250
8	Juridische procedures	Met juridische procedures en daaruit voortvloeiende claims kunnen hoge kosten gemoeid zijn.	Financieel risico	€ 100
9	Informatievoorziening en informatieveiligheid	Verschillende cyber gerelateerde incidenten kunnen leiden tot verlies en of onbeschikbaarheid van informatie en/of systemen.	Juridisch / aansprakelijk-heids risico + financieel en bedrijfsvoeringsrisico	€ 410
10	Overige risico's	Dit betreft een inschatting van het totaal van kleine risicobedragen.	Bedrijfsvoeringsrisico	€ 500
11	Privacy	Het in verkeerde handen vallen van (privacy) gevoelige informatie/ persoonsgegevens.	Juridisch / aansprakelijkheidsrisico	€ 290
12	Aantrekken en binden van personeel	Het lastig kunnen vervullen van vacatures en vervanging bijvoorbeeld  i.v.m. ziekte.	Bedrijfsvoeringsrisico	€ 380
13	Tekort aan materiaal en capaciteit	De stijgende inflatie en het tekort aan grondstoffen en oplopende rente etc. op projecten en materiele kosten, als gevolg van oorlog en COVID-19	Bedrijfsvoeringsrisico	€ 4.000
14	Toename armoede (als gevolg van inflatie) door hogere kosten eerste levensbehoeften	De vraag naar voorzieningen en hulp bij schulden neemt toe als gevolg van de coronacrisis en hoge inflatie.	Financieel risico/ Bedrijfsvoeringsrisico	€ 150
15	Hogere indexatie zorgkosten dan IMOC %	De CAO onderhandelingen voor zorg zijn onderhanden. Hierin is een looneis opgenomen die hoger is dan de IMOC. Werkelijke kosten binnen het sociaal domein worden hoger dan begroot.	Financieel risico	€ 690
			Totaal	€ 8.535

Voor een beter inzicht in de financiële positie van de gemeenten is er een zestal wettelijke indicatoren ontwikkeld. De set kengetallen is bedoeld om raad en bestuursleden meer inzicht te geven in de financiële positie en om vergelijkingen mogelijk te maken. Vanuit hun taak als financieel toezichthouder hebben de 12 provincies een gemeenschappelijk financieel toezichtkader (GTK) opgesteld dat vanaf begrotingsjaar 2020 geldt. In het GTK zijn de volgende signaleringswaarden opgenomen.

 

Conclusie:
• Het weerstandsvermogen van de gemeente Overbetuwe is net als in 2022 uitstekend. In de begrotingsperiode 2024- 2027 is echter een dalende tendens waarneembaar, door de aanwending van de algemene reserve en de ravijnjaren van de Algemene Uitkering in 2026 en 2027.

• Uitgaande van de signaleringswaarden zoals deze door de toezichthouder worden gehanteerd vallen alle ratio’s in de categorie ''minst risicovol'' met uitzondering van de solvabiliteit. Bij het opstellen van de begroting werd verwacht dat de ratio voor de solvabiliteit onder de 20% zou uitkomen en dus in de categorie "meest risicovol". Door het positieve resultaat 2023, waarvan wordt voorgesteld om een groot deel als vrij besteedbaar toe te voegen aan de Algemene Reserve, is de werkelijke solvabiliteit hoger uitkomen en is sprake van de categorie "neutraal".

• De Netto-schuldquote van de gemeente is op werkelijke basis dus beter uitgekomen dan was verwacht in de begroting 2023.

• Ratio grondexploitatie: De verwachting is dat dit kengetal laag blijft, als gevolg van verkopen.

• De structurele exploitatieruimte laat zien dat de gemeente de kosten structureel kan dekken met de beschikbare middelen.

• De gemeentelijke belastingcapaciteit laat zien dat de gemeente minder belasting in rekening brengt dan het landelijk gemiddelde.